Intervju: doc. dr Darija Gajić o energetskoj efikasnosti...

Docentkinja doktorica Darija Gajić zaposlena je na Arhitektonsko-građevinsko-geodetskom fakultetu u Banjaluci, a u intervjuu za BUKU govori o energetskoj efikasnosti (koja joj je uža oblast istraživanja), važnosti energetske efikasnosti u današnjim gradovima, zelenilu u Banjaluci i drugim temama.

Na početku da objasnite onima koji ne znaju šta je to energetska efikasnost?

Energetska efikasnost podrazumijeva smanjenje nivoa korištenja energije, u svim sektorima krajnje potrošnje energije (industrije, transporta, zgradarstvo), ali tako da se udobnost (komfor) i stopa proizvodnje zadrže na istom nivou ili čak obezbijede viši nivo. Na Arhitektonsko-građevinsko-geodetskom fakultetu Univerziteta u Banjoj Luci intenzivno se istražuje energetska efikasnost u zgradarstvu.
Na koncept energetske efikasnosti u zgradama, koji ima zahtjeve za minimalnom potrošnjom energije, utiču sveobuhvatni granični uslovi - upotreba, energija, klima i komfor, urbanistički parametri i infrastruktura okruženja, omotač zgrade, instalacije u zgradi, materijali i strategije, koncepti i zakonski propisi koji se trebaju isplanirati u skladu sa energetskim, ekonomskim, ekološkim i društvenim zahtjevima. Svaka država ima svoje osobenosti i treba da se vodi svojim istraživanjima.

Jesmo li svjesni njene važnosti u razvoju gradova u BiH ili to vrijeme tek treba da dođe? Na koji način znanje i teoriju možemo najbolje prebaciti u praksu?

Prethodno navedeno ukazuje koliko je kompleksna energetska efikasnost. Posljednjih desetak godina intenzivno se rade istraživanja na području BiH, jer shvatili su i na državnom, a i na nižim nivoima da fondovi EU podržavaju projekte vezane za energetsku efikasnost i obnovljive izvore energije. Trenutno ministarstvima i gradovima u BiH finansijsku podršku pružaju GIZ, UNDP i USAID. Možete ispratiti u medijima da je ove godine održan Peti energetski samit u Neumu, pod pokroviteljstvom ovih organizacija, gdje se iz godine u godinu izlažu sve veće aktivnosti na tu temu.
Naravno, uz pomoć donošenja pravne legislative moguće je upravljati energetskom efikasnošću u zgradarstvu, te istraživači, koji su ujedno i nastavno osoblje na Univerzitetu u Banjaluci intenzivno se zalažu da se adekvatno istražuje, a ne da se vrši “puko” preuzimanje legislative iz okruženja. Ovom prilikom moram spomenuti da istraživači na Univerzitetu u Banjaluci, takođe zadnjih 8 godina prate trendove u istraživanju, i osim mnogobrojnih radova na temu energetske efikasnosti, koje objavljuju po konferencijama i časopisima u okruženju i šire, prema zemljama EU, organizuju i naučne skupove i simpozijume koje prate ovu oblast, kao što su „Energetska efikasnost – ENEF“ i „STEPGRAD – Savremena teorija i praksa u graditeljstvu“. Osim toga, Univerzitet u Banjoj Luci preko učestvovanja u realizaciji međunarodnih projekata TEMPUS, ERASMUS i CREDO na naše područje je donio i master studije “Energetska efikasnost u zgradarstvu“ i doktorske studije „Obnovljivi izvori energije i ekološko inženjerstvo“.

Kakva je situacija u Banjaluci imajući u vidu da je sve više asfalta u gradu, a sve je manje zelenila?

Banja Luka, kao i svi gradovi srednje veličine od 100.000 do 500.000 stanovnika, neminovno se šire i naravno trebali bi i onu postojeću izgrađenost da obnavljaju i pri tome vode računa o uređenim zelenim površinama. Ako sve više građana primjećuje u svom okruženju da nestaje uređenih zelenih površina i drvoreda, onda to jesu činjenice.  Kod nas se ne obraća potrebna pažnja na zelenilo pri izgradnji novih građevina, jer danas u graditeljstvu postoje razni načini ozelenjavanja zgrada, a ne samo partera, površina koje su na tlu. Npr. koristiti “zelene krovove” pri obnovi zgrada ili pri novoj gradnji su pravi primjeri energetske efikasnosti, jer utiču na smanjenje ugljen dioksida – CO2, a apsorbuju i kišnicu, te su korisne kod područja gdje su poplave uzrokovane naglim pljuskovima. Emisija CO2 i jeste ključni parametar pomoću kojeg se mjeri i energetska efikasnost, zbog kojeg je i nastala priča o energetskoj efikasnosti, da bi se smanjenjem potrošnje energije što više redukovala/smanjila emisija CO2. Smatra se da je za klimatske promjene odgovorno šest gasova koji izazivaju efekat staklene bašte i da je, između ostalih, za 50% globalnog zagrijavanja odgovorna emisija CO2. Zeleni krovovi osim što u svom gornjem sloju apsorbuju oko 190 g CO2/m2 godišnje, oni svojom višeslojnom strukturom kao omotač zgrade utiču na neutralizovanje 700 g CO2/m2. Osim toga, 10.000 m2 zelenih krovova na primjeru grada Austenborga omogućili su da se pljusak kiše apsorbuje na krovnoj vegetaciji, te se na taj način redukovali su kišnicu za 20%.

Koliko se sve to odražava na zdravlje građana?

Osim ovih globalnih promjena, građani mogu osjetiti i mikroklimatske promjene. Mikroklimatski uslovi treba da se razmatraju i kod građenja zgrada i nisu isti u strukturi jednog grada. Npr. u Banja Luci u izgrađenoj sredini, u samom centru grada i negdje na otvorenom prostoru uz rijeku Vrbas u naselju Borik može biti temperaturna razlika vazduha i do 2°C. Čovjek ne osjeća temperaturu vazduha izmjerenu preko hidrometeoroloških uređaja, nego osim od fizičkih uticaja kao što su: temperatura spoljašnjeg vazduha, vlažnost vazduha i kretanje vazduha, osjećaj ugodnosti stvara se i od ličnih uticaja kakva je vrsta odjeće na osobi, koju fizičku aktivnosti obavlja, godine starosti i pol. Npr. povećana vlažnost vazduha i brzina vazduha u potpunosti mijenjaju izmjerenu temperaturu i mogu da stvaraju osjećaj neugodnosti. Prihvatljive vrijednosti toplotne ugodnosti za većinu ljudi koji su recimo u nekom stanju mirovanja, npr. u sjedećem položaju, obučeni u jednoslojnu garderobu su: temperatura vazduha od 20-22°C (pa i do 26°C), vlažnost vazduha 35-60% i kretanje vazduha do 0,15m/s. Primjer termovizijskog snimanja po gradu Banjaluka, kada je izmjerena temperatura spoljašnjeg vazduha bila oko 36°C, je pokazao koliko sunčevo zračenje ima uticaja na zagrijavanje površina i koliko je neophodno imati zelene površine. Na jednom snimku iz parka „Petar Kočić“ možemo vidjeti da zelena površina (35.5°C) i betonska površina (55.7°C) na isti način tretirane (spoljašnja temperatura vazduha, osunčanje, vlažnost vazduha i brzina vjetra), jer su u neposrednoj blizini, imaju temperaturnu razliku od 20°C.

Koliko nam energetska efikasnost može olakšati svakodnevni život?

Ljudi povezuju energetsku efikasnost samo sa uštedom električne energije, i jedan prosječan bosanskohercegovački građanin će biti potpuno racionalan ako dobije visok račun za potrošnju energije. Građani će zbog previsokih računa štedjeti energiju i nauštrb svog komfora, narušavaće sebi toplotnu ugodnost, što ne podržava definicija energetske efikasnosti. Da je neophodno razmatranje energetske efikasnosti zgrade koja nije vidna kroz račune o potrošnji energije, a koju građani mogu osjetiti kao korisnici stanova, jesu loši uslovi života i komfora (toplotni, vazdušni, svjetlosni, zvučni i dr. vrste komfora) u zgradama ili ako se javljaju česta oboljenja korisnika (najčešće respiratorni trakt).

Šta možemo uraditi da efikasnije koristimo energiju, kako da to radimo?

Obnovom postojećih zgrada možemo najviše uticati na smanjenje potrošnje energije, jer u BiH najveća potrošnja energije i jeste u zgradarstvu. Visoki troškovi održavanja zgrada direktno ukazuju na parametre potrošnje energije (računi za potrošnju toplotne i električne energije). Razlozi zbog kojih se korisnici zgrada odlučuju na obnovu, a da to direktno utiče na energetsku efikasnost zgrade, obično je vidna dotrajalostima nekih građevinskih elemenata na omotaču (prozori, vrata, nedostatak termoizolacije, maltera, itd.), kao i tehničkih i pogonskih problema na sistemu instalacija (cijevi, ventili, kotao, bojler itd.). Pravilnici vezani za energetsku efikasnost u zgradama, koji i jesu na snazi od 2016. godine u Republici Srpskoj, stvoreni su da bi se na pravilan način radile obnove zgrada, kao i uopšte gradile nove zgrade. Stvoreni su na način da podržavaju i mogućnosti proizvodnje i prate ekonomske uslove BiH. Osim klasične obnove omotača zgrada, danas postoje razne primjene pasivnih i aktivnih sistema koji koriste sunčevu energiju za stvaranje toplotne i/ili električne energije i za dobijanje tople vode.

Na koji način naš odnos prema energiji utiče na životnu sredinu? Zašto je bitno ulagati u energetsku efikasnost? Kako to možemo raditi?

Energetskom optimizacijom omotača jedne karakteristične stambene zgrade u Banjaluci teoretski se može stvoriti energetska ušteda toplotne energije i smanjenje emisije  CO2 od 75-81% u odnosu na postojeće stanje zgrada prema projektnoj unutrašnjoj temperaturi od 20°C. Zašto spominjem unutrašnju temperaturu, zato što su mjerenja pokazala da pojedini korisnici zgrada u zimskom periodu zbog toplotne ugodnosti imaju unutrašnju temperaturu i do 22-24°C, što nije pravilnikom predviđena temperatura i u stvari troše dosta više energije, nego što je projektovanjem predviđeno. Indikator/pokazatelj za energetsku efikasnost u zgradama u Bosni i Hercegovini još uvijek je potrebna energija za grijanje zgrade (parametar koji zavisi od oblika zgrade i karakteristika omotača zgrade i izražava se u kWh/m2, dok je u EU pokazatelj potrošnja primarne energije i emisija CO2 (osim razmatranja energetskih karakteristika omotača zgrade, sagledavaju se i svi tehnički sistemi ugrađeni u zgradu). Poređenja radi jedna tipska zgrada iz 60-tih godina u Banjaluci, prema istraživanju od prije 5 godina, priključena na daljinsko gradsko grijanje zahtjeva potrebnu energiju za grijanje od 105 kWh/m2, da bi finalna energija (energija koju plaćamo preko računa) za tu zgradu bila 165 kWh/m2, a primarna energija (energija koja se proračuna sagorijevanjem sirovine koja je stvorila tu energiju koju trošimo) 425 kWh/m2 i emisija CO2 od oko 105 kg/m2.

Navedeni parametri pokazuju koliko se može uštediti energije, odnosno smanjiti emisije CO2, ako obnovimo omotač ove karakteristične zgrade.

Koliko mi danas brinemo o životnoj sredini?

O životnoj sredini ili čovjekovom okruženju uči se od rođenja i svaki pojedinac ponaša se i brine u skladu kako je odgojen i obrazovan. Iako pojedinac može uticati na svoje neposredno okruženje da bude vidno nezagađeno otpadom i smećem, te uzgajanjem zelenila može uticati na mikroklimu, ipak na globalnom nivou brinuti se o životnoj sredini danas znači smanjiti potrošnju vode, električne energije i toplotne energije, jer su ugroženi prirodni resursi koji se enormno eksploatišu. Potrošnja prirodnih resursa jednim dijelom i jeste da bi se zadovoljile potrebe 7,7 biliona stanovnika na zemlji, ali najveći potrošači energije i s tim i najveći emiteri gasova staklene bašte jesu Sjedinjene Američke Države, koje čak i ne podržavaju aktivnosti oko smanjenja potrošnje energije. SAD nikad nisu ratifikovale sporazum iz Kjota, gdje su se ostale zemlje obavezale da će smanjiti emisiju gasova. Njemačka i Ujedinjeno Kraljevstvo su ostvarile najbolje rezultate u smanjenju emisija gasova.

Kakvo je stanje u okruženju, postoje li neki pozitivni primjeri na koje se možemo ugledati?

Države koje su u EU dobijaju veliku novčanu podršku za obnovu zgrada. U Hrvatskoj su u sklopu Poziva Energetska obnova višestambenih zgrada potpisana 584 ugovora o dodjeli bespovratnih sredstava iz Europskog fonda za regionalni razvoj. Do sada su radovi energetske obnove završeni na više od 360 višestambenih zgrada. Primjer dobre prakse u sklopu ovog poziva je višestambena zgrada na adresi Stepinčeva u Splitu. Ukupna vrijednost projekta iznosila je 800.000 eura, a bespovratna sredstva oko 400.000 eura osigurana su iz Europskog fonda za regionalni razvoj. U Sloveniji je planirana energetska obnova za 26 miliona m² površine (1,3 -1,7 miliona m² godišnje), od čega trećina čini gotovo nultu energetsku gradnju. Od početka 2021. sve nove zgrade u Sloveniji bi trebale biti gotovo-nulta energetske.

Gotovo nulta energetska gradnja (nZEB – nearly zero energy building znači da osim obnove omotača sa poboljšanim energetskim karakteristikama, moraju se primjeniti pasivni i aktivni sistemi koji koriste obnovljive izvore energije, odnosno jednostavno rečeno moraju da proizvedu toliko energije da pokriju sopstvene potrebe za potrošnjom energije.

A ako mislite na primjere pametnih gradova (smart city) koji su veličinom kao Banjaluka, prema Tehničkom univerzitetu u Beču i njihovim istraživanjima, za gradove u kojima je pametno življenje su: Salzburg, Graz, Innsbruck (A); pametni ljudi Esklistuna (SE); pametno okruženje: Umeaa, Joenkoeping, Esklistuna (SE); pametni saobraćaj Eindhoven (NL); pametna ekonomija Luksemburg Luksemburg (LU) i pametna uprava/ upravljanje Jyvaskyla (FI).